burak duvarı, ağlama duvarı, batı duvarı
Burak Duvarı (Ağlama Duvarı, Batı Duvarı)
Hazırlayan: Akhenaton
Kudüs, binlerce yıl farklı dinlere ev sahipliği yapan, hem Hıristiyanların ve Yahudilerin hem de Müslümanların kutsal kabul ettikleri birçok mabedi içinde barındıran bir şehirdir. Bir yanda"Mescid-i Aksa", bir yanda "Ağlama Duvarı", bir yanda ise "Kıyame Kilisesi", şehrin üç farklı dine ev sahipliği yaptığının en belirgin göstergeleridir.[1]
Ağlama Duvarı (İng. Wailing Wall, İbranice: הכותל המערבי), Yahudilerin Tevrat'ı okuyarak, kendilerince yaptıkları duâlarla ağlayarak, günahlarından arındıklarına inandıkları yerdir.[2] Arapça'"El-Burak" ve İbranice "Kothel Maaravi" denilen ve daha çok "Ağlama Duvarı" ya da "Batı Duvarı" diye bilinen bu anıt, [3] Hz. Süleyman'ın Siyon Dağı'na inşâ ettirdiği "Beytü-l Makdis" adlı tapınağın ayakta kalan batı kısmıdır. Hz. Süleyman, babası Hz. Davud zamanında aynı yerde yalnız bir çadır vardı ve bu çadıra "Ahid sandığı" konulmuştu.[4] Tapınak, milattan önce 6. yüzyılda Babil kralı Nabukadnezzar tarafından yıkılmış ve değerli eşyaları Babil'e taşınmıştır. Yahudiler Kudüs'ten çıkarılarak Babil'e diasporaya sürülmüştür. Daha sonra tekrar inşâ edilen kinci Tapınak Roma imparatoru Titus tarafından milattan sonra 70 yılında tümüyle yıkılmıştır.[5]Süleyman Tapınağı ya da sadece Tapınak denilen yapının bugün temel duvarlarından bir bölümü kalmıştır.[4] Müslümanlarca "Burak Duvarı" ya da Yahudilerce"Ağlama Duvarı" olarak bilinen duvar, tapınağın batı duvarlarından günümüze kalan bölümdür.[5]
Tevrat'a göre Hz. Musa, Firavun ve ordusunun Kızıldeniz'de boğulup onları izleyememesi sonucu Yahûdileri, Sina'ya getirmiştir. Burada, Hz. Mûsâ'ya "Tevrat" ve "On Emir" verilmiştir.. Yahûdiler, Sina çölünde 40 yıl dolaşmışlar ve Hz. Mûsâ'dan sonra Yeşu, onları Filistin'e götürmüştür.[6] Filistin'de Hâkimler ve Krallar devrinden sonra Hz. Davud, Kudüs'ü almış ve Yahûdilerin en parlak devresini başlatmıştır.[7] Hz. Davud'un oğlu Hz. Süleyman, babası tarafından hazırlatılan yere kutsal tapınağı inşâ ettirmiş ve o zamana kadar bir çadırda korunan ve içinde On Emir tabletleri bulunan kutsal Ahit Sandığı'nı, tapınağın bir odasına koymuştur.[8]Hz. Süleymân'ın ölümünden sonra krallık, güneyde Yahuda, kuzeyde İsrail olmak üzere ikiye ayrılır.[9] 10 kabile, İsrail; ikisi de, Yuda Krallığına bağlanır. Önce İsrail Krallığı, Asurlular tarafından M.Ö. 721'de; sonra da Yuda Krallığı Babilliler tarafından M.Ö. 586'da yıkılır. Tapınak, yıkılır ve Yahûdiler, Babil'e sürgün edilir. Sürgünde Yahûdi halkı, Ezra'nın çevresinde birleşir ve M.Ö. 538'de Kudüs'e döner. Tapınaksa, M.Ö. 520'den sonra yeniden onarılır.[10][11]
Kuran'da da Hz. Süleyman'ın tapınağı inşâ ederken öldüğünü ve tapınağı inşâ eden cinlerin onun ölümünü ancak asasının bir ağaç kurdu tarafından yenilip Hz. Süleyman'ın yere düştüğünde fark ettikleri anlatılır:
" Onlar Süleyman'a kalelerden, heykellerden, havuzlar kadar (geniş) leğenlerden, sabit kazanlardan ne dilerse yaparlardı. Ey Davud ailesi! Şükredin. Kullarımdan şükreden azdır! Süleyman'ın ölümüne hükmettiğimiz zaman, onun öldüğünü, ancak değneğini yiyen bir ağaç kurdu gösterdi. (Sonunda yere) yıkılınca anlaşıldı ki cinler gaybı bilselerdi, o küçük düşürücü azap içinde kalmazlardı." (Sebe, 13-14)
Hz. Süleyman'ın yaptırdığı tapınaktan bir kalıntı olarak kabul ettikleri Ağlama Duvarı'nı kutsal bir mekan sayan Yahudiler, tapınağın yıkılış yıldönümü olmak üzere çeşitli vesilelerle dua ederler. Yahudilerin en büyük hedefi, bu tapınağın eski ölçülerine göre yeniden yapılmasıdır. Bunun için de bugünkü Kubbetü's- Sahra'nın ve Mescid-i Aksa'nın yıkılması gerekmektedir.[12]
Yahudilerin "ha-Kotel ha-Ma'aravi" dedikleri bu duvar, zamanla Hıristiyanlığın tesiriyle "Ağlama Duvarı" olarak adlandırılmıştır. Yaklaşık 485 metre uzunluğunda olan Ağlama Duvarı, toprak seviyesinin üstünde yirmi 4 büyük taş sırasıyla yer altında kalan 19 taş sırasından meydana gelir. Yüksekliği toprak seviyesinden itibaren 18 metre olup 6 metresi mabet alanının seviyesini aşmaktadır. Taşlardan bazılarının uzunluğu 12 metre, yüksekliği 1 metre, ağırlığı ise 100 tondan fazladır.[13] Ağlama Duvarı'nın çevresinin altı, eski Kudüs kentidir. Romalılarca yakılan kentin külleri ve yangın izleri Kudüs'ün altında, günümüze kalan eski kent duvarlarında görülür.[5]
Kudüs, İskender'den sonra Ağidler, Selefkîlerin eline geçmiş ve tapınak, M.Ö.168'de yağma edilmiştir. Makkabîler, yeniden hâkimiyeti sağladılarsa da, M.Ö. 63'te başlayan Roma esâreti dönemi, M.S. 70'de Roma'lı komutan Titus'un, Kudüs'ü ve bu arada tapınağı da yakıp-yıkmasıyla sonuçlanmıştır.[11] Rivayete göre Süleyman Tapınağı'nın bugün geriye kalan tek kısmı olan ve"Ağlama Duvarı" olarak da bilinen batı duvarını inşâ etme görevi fakirlere, diğer kısımları ise zenginlere düşmüştür.[14] Romalılar da tapınağı yıkarken fakirlerin inşâ ettikleri bu bölüme dokunmamışlardır. Yahudiler, dünyanın her tarafına dağılmışlar ve tapınaktan arta kalan Batı Duvarı, yüzyıllarca onlarda millî ve dinî şuûru ayakta tutmuştur. Mesîh inancının verdiği ümit, onlarda bu şuûrun devamlı varlığını sürdürmesini temîn etmiştir.[11]
1967 savaşından sonra Kudüs, İsrail'in eline geçmiş ve işgal güçleri, ilk andan itibaren şehrin tarihî dokusunu yansıtan el-Mağribî mahallesini "yerleşime elverişli olmadığı" gerekçesiyle tamamen değiştirmeye kalkıştır. Öte yandan, 1000 Filistinli vatandaş evlerinden çıkartılarak o tarihte "Burak Duvarı" diye bilinen fakat daha sonra "Ağlama Duvarı" olarak adlandırılan duvarın bulunduğu alan inşâ edilmiş ve yaklaşık 17.700 dönümlük bir Filistin arazisine de el konulmuştur. Bütün bunlar, Kudüs'le ilgili çıkabilecek herhangi bir uluslararası kararın ön adımları olarak yürütülmüştür.[15]
1948 yılında Kudüs'ün doğu kesiminin Ürdün'ün eline geçmesi üzerine Yahudilerin bu duvarı ziyaret etmeleri yasaklanmış, 1967 Arap-İsrail Savaşı'nda Kudüs'ün doğu yakasının İsrail tarafından işgal edilmesi üzerine bu hadiseyi Asker sivil bütün Yahudiler duvarın önünde büyük bir coşkuyla kutlamışlar ve iki 1000 yıllık İsrail rüyasının gerçekleştiğini ilan etmişlerdir. Daha sonra da duvarın bulunduğu bölgedeki Mahalle yıkılarak geniş bir alan açılmıştır.[12]
İsrail'in "Kudüs'ü birleştirme" yaftası altında attığı ilk adımlar, aslında, bu kentin ilhakı ve Yahudileştirilmesi çabalarından başka bir şey değildir. Ancak bu girişimler hem İsrail'in içinde, hem de dış ülkelerde tepkilere ve karşı koymalara yol açmıştır. Ağlama Duvarı'nın hemen önündeki tarihi Mağribi mahallesi, duvar önünde tapınacaklara ve turistlerin otomobillerine park yeri açma sözde nedeniyle yıktırılmıştır. Kentin eski görünümü hızla değişmekle kalmıyor, tarihten gelen birikimle yerleşmiş haklar ardı ardına ve saygısızca çiğnenmiştir.[3]
Kudüs'ü işgal eder etmez Ağlama Duvarı'nın yanındaki Faslılar (Mağribi) mahallesini yerle bir edip Yahudi alanı haline getirerek genişlemeyi hâlen sürdüren İsraillilere nispetle Osmanlı, Mescid-i Aksa'nın bir parçası olan Ağlama Duvarı'nı mülkü İslam Vakfı'na ait kalmak şartı ve Kanuni Sultan Süleyman'ın fermanıyla Yahudi cemaatinin ibadetine açmıştır. Bu ferman hâlen, Vakıf'ta muhafaza edilmektedir. Ancak ne var ki bu gerçek pek bilinmez.[1]
Kaynaklar
[1] Osman Bahadır Dinçer-Gamze Coşkun, "İhmal Edilmişliğin Adı: Kudüs", USAK Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Merkezi, Temmuz 2010.
[2] 9 Temmuz 2011 tarihli Yeni Asya gazetesi, s.1.
[3] Prof. Dr. Türkkaya Ataöv, "Kudüs ve Devletler Hukuku", acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/2878/3707.pdf
[4] islamgunesi.com/peygamberlerin-hayatlari/814-hz-suleyman.pdf
[5] Dr. Şükrü Yarcan, "Balat ve Galata'da Yahudi Kültürü Üzerine Bir Gezi", İstanbul Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2009.
[6] Kutsal Kitap, Çıkış-Hurûc, VII-XL. Bâblar; Yeşu, I-XXIV. Bâb.
[7] bknz. Kutsal Kitap, 2. Samuel, V-I5. Bâblar.
[8] bknz. Kutsal Kitap, 1. Krallar, V-I5. Bâblar.
[9] Kutsal Kitap, 1. Krallar, XI-X2. Bâblar vd.
[10] bknz. Kutsal Kitap, Daniel, Ezra, Ester.
[11] sorularlaislamiyet.com/article/11656/aglama-duvari-kim-tarafindan-yapilmistir-aglama-duvari-hakkinda-bilgi-verir-misiniz.html
[12] diyadinnet.com/YararliBilgiler-1436&Bilgi=ağlama-duvarı
[13] tr.wikipedia.org/wiki/Ağlama_Duvarı
[14] "Geleneksel Yapı Öğeleri I, Ders Notları", mehmetmutlu.gen.tr/wp-content/uploads/2011/12/Geleneksel-Yapı-Ogeleri-12.pdf
[15] "Mescid-i Aksa Sempozyumu", İHH Araştırma Yayınlar Birimi, Nisan 2009, ISBN: 978-975-00610-6-6.